Ekspert WSB: Jak ułatwić dziecku ze spektrum autyzmu powrót do szkoły?

Spektrum autyzmu czy też spektrum zaburzeń autystycznych to wszelkie zaburzenia polegające na odmiennych mechanizmach, które powodują trudności rozwojowe. Osoby, które zmagają się ze spektrum autyzmu, mają problemy z komunikacją, interakcjami społecznymi czy ograniczoną liczbą zainteresowań. Do spektrum autyzmu zaliczamy: autyzm, Zespół Aspergera, Zespół Retta, każda postać autyzmu, charakteryzuje się trudnościami wynikającymi z  tzw. triady autystycznej. Po pierwsze strefy komunikacji (np. brak umiejętności „czytania między wierszami” czy komunikowania własnych potrzeb). Po drugie strefy interakcji społecznych (np. trudności budowania relacji z rówieśnikami, problemy podczas gier zespołowych). Po trzecie ograniczone wzorce zachowań, zainteresowań i aktywności (np. wyjątkowe uzdolnienia i zainteresowania zwane błędnie przez wielu specjalistów obsesjami czy fiksacjami, rutynowe powtarzanie tych samych czynności, niepokój związany ze zmianami).

Diagnozą spektrum autyzmu, zajmuje się wykwalifikowany zespół specjalistów,  który musi stwierdzić nieprawidłowości w każdej z trzech powyższych sfer. Dodatkowo bardzo powszechne dla autystów  są Zaburzenia Sensoryczne (SI), czyli nadwrażliwości lub niedowrażliwości w zakresie dowolnej kombinacji pięciu zmysłów oraz tzw. propriocepcji (czucia głębokiego). Często się zdarza, że dzieci w spektrum autyzmu czują fizyczny ból z powodu zbyt głośnych dźwięków lub nawet delikatnego dotyku.

Każdy z autystów jest inny i dotyczy go inny kod trudności, nadwrażliwości i niedowrażliwości. W odróżnieniu od dzieci spoza spektrum zbyt silne bodźce, które otaczają dziecko, są słabo rozumiane przez otoczenie. Może to być na przykład pogłos sali, chropowaty głos nauczycielki, dwuznaczne i niezrozumiałe polecenia, nieregularne pory wstawania, droga do szkoły inna niż zawsze, zapach i barwa produktów spożywczych. Bardzo powszechne wśród autystów są również różne reakcje na głośne dzwonki, zbyt liczną klasę, nierozumienie poleceń nauczyciela, brak możliwości odreagowywania. Ponadto irytacja kolegów i koleżanek z klasy oraz nauczycieli, zbyt dużo dystraktorów w otoczeniu (hałas, kolory, świetlówki, przerwa, częsta zmiana wątków w zdaniach nauczyciela). Z biegiem lat dziecko staje się odporne na bodźce fizyczne za to, zwiększa się siła i ilość bodźców psychologicznych – konflikty z rówieśnikami, niezrozumienie, problemy wychowawcze, relacje grupowe i międzypłciowe.

To, na co rodzice mają wpływ, to przede wszystkim poinformowanie szkoły o diagnozie dziecka. Przekazanie rzetelnej opinii wraz z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego z zaleceniami dotyczącymi sposobu traktowania, jego indywidualnych potrzeb związanych z zaburzeniami sensorycznymi. Dobrze, żeby opinia zawierała informacje o sposobie przekazywania wiedzy przez nauczycieli oraz instrukcji dotyczących możliwości i sposobów odreagowywania na zbyt intensywne bodźce w otoczeniu.

Idealnie napisana opinia o spektrum autyzmu zawiera w sobie charakterystykę dziecka pod względem zaburzeń sensorycznych i trudności zlokalizowanych w triadzie autystycznej oraz zalecenia dla opiekunów i nauczycieli szkolnych. Jeżeli to możliwe warto, poinformować innych rodziców czym charakteryzuje się zaburzenie naszego dziecka np. na zebraniu rodziców. Brak wiedzy, rodzi różne niepotrzebne konflikty i przede wszystkim brak zrozumienia.

Wybierając szkołę, należy kierować się przede wszystkim doświadczeniem grona pedagogicznego – odpowiedzmy sobie na pytania – czy szkoła miała do czynienia z dziećmi ze spektrum autyzmu? Jeśli tak, to jak wyglądały doświadczenia szkoły i rodziców takich dzieci w tym zakresie? Czy szkoła ma przeszkoloną radę pedagogiczną – czy wiedzą czym jest spektrum autyzmu, jak się objawia, jakie mają trudności z dziećmi, jak je rozwiązują, czy są otwarci? Zaletą placówki na pierwszy rzut oka, może być jej wielkość. Im mniejsza szkoła, tym z reguły lepsze warunki dla autystów. Ważne są też ciche dzwonki, spokojna okolica, ładne, zadbane pomieszczenia klasowe, mała ilość uczniów w klasach, liczne pomoce naukowe, nowoczesny i zadbany sprzęt. Co ciekawe – priorytetem dla dziecka w spektrum wcale nie musi być szkoła prywatna czy elitarna. W wielu przypadkach dyrektorzy szkół publicznych o wiele bardziej starają się o rozwój wiedzy swojej kadry nauczycielskiej.

Nie zapominajmy o wytłumaczeniu samemu dziecku, czym jest spektrum autyzmu. Im młodszy maluch, tym bardziej otwarty i akceptujący świat takim, jaki jest. Zwlekanie z przekazywaniem ważnej wiedzy na temat zaburzeń, które posiada, skutkuje brakiem akceptacji samego siebie i pogłębiającej się frustracji i depresji.

Z reguły osoby ze spektrum autyzmu źle reagują na zmiany, które są dla nich po prostu zbyt silnym bodźcem do zniesienia (nawet jeśli zmiana jest odbierana przez dziecko pozytywnie, może być dla niego zbyt silnym bodźcem). Powinniśmy w tym trudnym okresie być bardziej wyrozumiali, w miarę możliwości pozwolić dziecku na więcej (np. odpuścić część obowiązków lub pozwolić mu dłużej i częściej odreagowywać za pomocą jego ulubionych gier, lub książek i zabawek). Dzieci ze spektrum autyzmu nie znoszą wykonywać czynności, których nie rozumieją, dlatego rozmawiajmy o koronawirusie otwarcie - wprost. Tłumaczymy, co dają maseczki, odległość, dezynfekcja i dyscyplina. Bardzo często niestety osoby w spektrum przejmują się wymogami sanitarnymi do tego stopnia, że wpadają w panikę gdy ktoś z otoczenia nie założy maseczki lub nie umyje rąk i dochodzi do kontaktu fizycznego. Dlatego nie straszymy dziecka koronawirusem, nie panikujmy, bądźmy spokojni i opanowani. Przestrzeganie wymogów sanitarnych powoduje u autystów nerwice związane np. z nadmiernym, a nawet kompulsywnym myciem rąk. Tutaj bezcenny jest spokój rodzica i powtarzanie, że jednorazowe zaniedbanie nie jest poważnym zagrożeniem.

Spektrum autyzmu nigdy nie powinno być przeszkodą w normalnym funkcjonowaniu dziecka w szkole. Mimo różnych trudności, wynikających z ich zaburzeń, dzieci te przy odpowiednim wsparciu nie powinny mieć żadnych problemów z nauką i jej ukończeniu. Z racji swoich wyjątkowych zainteresowań są w stanie stać się w przyszłości wybitnymi specjalistami, inżynierami, lekarzami czy prawnikami. Obcowanie z autystą jest również korzystne dla jego kolegów i koleżanek z klasy – praca w atmosferze różnorodnych potrzeb, niestandardowych sytuacji i obecności wielu talentów, to świetne przygotowanie do wejścia w dorosłość. W przyszłości każde dziecko zderzy się z różnorodnością, w której  z powodzeniem się odnajdą, poprzez swoje doświadczenia szkolne z dzieciństwa. Autysta w klasie, to wyzwanie dla nauczyciela, ale i duża satysfakcja i radość, bo są to niezwykle utalentowane i obdarzone niesamowitą inteligencją dzieci.