Emocje i pieniądze: jak finanse wpływają na związki i jak uniknąć konfliktów?

Pieniądze mają dwoista naturę. Z jednej strony to kwestia kupowania, wydawania i zarabiania ich. Okazuje się jednak , że wielu z nas ma problemy z wykorzystaniem pieniędzy w tym zakresie z powodu braku elementarnej wiedzy z zakresu matematyki, finansów, ekonomii czy bankowości. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z różnicy między wartością nominalną pieniądza a jego wartością realną, uwzględniającą inflację. Nie rozumiemy czym jest procent składany, czym się różni karta kredytowa od debetowej, nie zadajemy sobie pytania po co oszczędzać w funduszach emerytalnych. 

Z drugiej strony pieniądze mają znaczenie pozaekonomiczne czyli psychologiczne. Jesteśmy przekonani, że jak będziemy mieli więcej pieniędzy to będziemy bardziej szczęśliwi, albo jak kupimy sobie coś nowego to będziemy bardziej szczęśliwi. 

Na nasze zachowania ekonomiczne wypływa to jak my subiektywnie oceniamy naszą sytuację finansową czy my uważamy że ona jest dobra czy niedobra, a nie to czy ona obiektywnie taka jest. Jeżeli reprezentujemy w naszym umyśle swój dochód jako wysoki, to będziemy się zachowywać tak jakbyśmy mieli dużo pieniędzy. Jeżeli będziemy myśleć, że zarabiamy mało, to będziemy się zachowywać tak jakbyśmy mieli ich mało.

W 2006 roku w prestiżowym piśmie naukowym Science* ukazała się publikacja autorstwa Kathleen Vohs, Nicole Mead i Mirandy Goode. Autorki artykułu udowodniły, że nawet subtelna, peryferyczna aktywacja idei pieniądza w umyśle człowieka może wywrzeć ogromne skutki dla jego gotowości do udzielania i przyjmowania pomocy. 

W jednej grupie stosowano manipulację, której celem było wzbudzenie w umyśle kategorii pojęciowych dotyczących pieniędzy–innymi słowy: torowanie myśli o pieniądzach (na różne sposoby, np. rozwiązywanie łamigłówek słownych, których treść dotyczyła pieniędzy, siedzenie przed monitorem z tapetą zawierającą obrazki banknotów, głośne czytanie eseju nt. finansów). 

W grupie kontrolnej zastosowano analogiczne zadania, jednak z neutralnymi treściami (np. tapeta z obrazkami z rybkami). 

Po przejściu przez zadania wstępne (manipulację), osoby badane wykonywały zadania dotyczące relacji interpersonalnych, które – w zależności od eksperymentu – dotyczyły udzielania pomocy, akceptowania oferty pomocy od innych, wpłacania pieniędzy do funduszu charytatywnego itd.  

W dwóch pierwszych eksperymentach badani rozwiązywali dość trudne zagadki logiczne i w razie potrzeby mieli poprosić o pomoc inną osobę. W trzech następnych eksperymentach testowano gotowość do udzielenia pomocy: 

W ostatnich trzech eksperymentach osoby badane decydowały, czy chcą wykonywać różne zadania samodzielnie, czy też wspólnie z innymi uczestnikami. 

Sprawdzano także w jakiej odległości od innych ludzi badani (z obu grup) będą sobie wybierać miejsce.

Osoby badane, u których torowano myślenie o pieniądzach w porównaniu z uczestnikami z grup kontrolnych:

Co za tym stoi? Vohs, Mead i Goode** twierdzą, że aktywacja idei pieniądza wywołuje w naszym umyśle stan samowystarczalności (self-sufficiency). Ten stan przejawia się w dążeniu jednostki do samodzielnego wybierania i wykonywania zadań, bez jakiejkolwiek ingerencji innych ludzi. Dlaczego symbolika pieniędzy wywołuje taki właśnie skutek w odniesieniu do naszych zachowań? Prawdopodobnie wynika to z faktu, że pieniądze same w sobie przyjęły charakter zasobu społecznego***.

Pieniądze wzmacniają: 

Nie zdziwi Was zatem fakt, ze czwarte miejsce na liście najczęstszych przyczyn rozwodów w Polsce za 2024 rok zajmują konflikty o finanse. Przemoc finansowa w takich związkach najczęściej ma miejsce wtedy, gdy jedno z partnerów zdecydowało się poświęcić swoją karierę zawodową na rzecz budowania domowego ogniska. Innym powodem jest sposób rozumienia pieniędzy. Jeśli w  relacji jedna osoba ma symboliczne i emocjonalne skojarzenia z pieniędzmi, a druga prezentuje podejście ekonomiczne. Ta pierwsza osoba będzie unikała rozmów na temat pieniędzy, bo będą się jej kojarzyć z pretensjami i kłótnią. Druga będzie dążyć do rozmowy, bo chce zaplanować rodzinny budżet, by uniknąć kłopotów w przyszłości. Niestety w rozmowach o pieniądzach istnieją dwa odrębne języki i jeśli ludzie nie ustalą, którym językiem będą rozmawiać, to nie rozmawiają w ogóle. Jednej stronie się wydaje, że druga unika rozmów, a drugiej, że pierwsza chce za wszelką cenę doprowadzić do konfliktu.

Pieniądze są nieodłącznie związane z naszym poczuciem własnej wartości, bezpieczeństwa oraz kontroli nad życiem. Dr Gąsiorowska**** w serii eksperymentów wykazała, że już sama aktywacja idei pieniędzy zmienia zachowanie człowieka, wpływając na koncentrację na sobie, samoocenę i lęk przed śmiercią. Pieniądze są nie tylko środkiem wymiany, ale również symbolem bezpieczeństwa, statusu i autonomii. Decyzje finansowe często są nasycone emocjami, które mogą prowadzić do irracjonalnych wyborów. W kontekście związków, różnice w podejściu do finansów mogą prowadzić do napięć i konfliktów. 

Zachęcam do racjonalnego podejścia do pieniędzy, bo chodzi w nim o liczby, a nie o emocje. Jeśli chcemy zarządzać nimi racjonalnie, musimy nauczyć się liczyć.

* Vohs, K.D., Mead, N.L., Goode, M.R. (2006). The psychological consequences of money. Science 314, 1154-1156.

** Vohs, K.D., Mead, N.L., Goode, M.R. (2006). The psychological consequences of money. Science 314, 1154–1156.; Vohs, K.D., Mead, N.L., Goode, M.R. (2008). Merely Activating the Concept of Money Changes Personal and Interpersonal Behavior. Current Directions in Psychological Science 17, 208–212.

***zob. Baumeister i in. 2008; Zhou, Gao 2008; Zhou, Vohs, Baumeister 2009); Baumeister, R.F., DeWall, C.N., Mead, N.L., Vohs, K.D. (2008). Social rejection can reduce pain and increase spending: Further evidence that money, pain, and belongingness are interrelated. Psychological.

****Agata Gąsiorowska, Psychologiczne znaczenie pieniędzy, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2014.

Autorką tekstu jest dr Agnieszka Bonetyńska - psycholog biznesu, menedżer zespołu w organizacji finansowej. Wykładowca, między innymi na Uniwersytecie WSB Merito Warszawa, z zakresu psychologii wywierania wpływu, psychologii ekonomicznej, psychologii sprzedaży, psychologii emocji i motywacji. Promotor prac licencjackich i magisterskich. 

Uniwersytet WSB Merito Warszawa (wcześniej Wyższa Szkoła Bankowa) to uczelnia, która umożliwia studentom łączenie nauki z pracą i życiem prywatnym. Niezależnie od rodzaju i kierunku studiów, Uniwersytet WSB Merito działa w myśl idei work-life balance, zapewniając jednocześnie możliwość udziału w stażach, praktykach, wizytach studyjnych w firmach i wyjazdach zagranicznych. Wykładowcami są eksperci praktycy, dzięki czemu prezentowane przez nich treści można niezwłocznie wykorzystać w codziennej pracy. Uniwersytet WSB Merito Warszawa oferuje studia I stopnia, studia II stopnia, jednolite studia magisterskie, studia II stopnia z podyplomowymi, studia podyplomowe, MBA jak również bogatą ofertę kursów i szkoleń. Współpracuje z ponad 100 partnerami - przedsiębiorstwami, instytucjami publicznymi i pozarządowymi. Dzięki doskonałym relacjom biznesowym studenci Uniwersytetu mają dostęp ofert pracy, a także branżowych warsztatów. 

Uniwersytet WSB Merito Warszawa w realny sposób przygotowuje do aktywności zawodowej, tworząc programy studiów w oparciu o potrzeby rynku pracy. Uniwersytet WSB Merito Warszawa należy do największej grupy uczelni niepublicznych w Polsce, która działa w 11 miastach: Bydgoszczy, Chorzowie, Gdańsku, Gdyni, Łodzi, Opolu, Poznaniu, Szczecinie, Toruniu i Wrocławiu i kształci dziś ponad 100 tys. studentów. Merito wyraża praktyczność, przyjazność, nowoczesność, dostępność i uniwersalność. Nawiązuje znaczeniowo do meritum, które kojarzy się z charakterystycznym dla uczelni  pragmatyzmem i skutecznym działaniem. Nazwa podkreśla również szeroką ofertę i praktyczny charakter studiów.