Ekspert: AI w szkole – rewolucja w nauce czy tylko nowa wersja ściągi?

W latach 2023-2025 narzędzia generatywnej sztucznej Inteligencji (ChatGPT, Copilot, Gemini) oraz wyspecjalizowane aplikacje edukacyjne (Khanmigo, Photomath) stały się codziennością. W USA 60% nauczycieli deklaruje, że użyło narzędzia AI w pracy w roku 2024/25; ci, którzy używają jej co tydzień, szacują oszczędność średnio 5,9 godziny tygodniowo (czyli około sześciu tygodni w skali roku szkolnego) czas przeznaczany potem na lepszą informację zwrotną i tak zwaną indywidualizację nauczania.[1. news.gallup.com] Po stronie uczniów, w USA odsetek nastolatków, którzy użyli ChatGPT do pracy szkolnej, podwoił się z 13% (2023) do 26% (2024). Użycie rośnie z wiekiem i jest wyższe w części grup demograficznych. To wciąż mniejszość wszystkich uczniów jednak rosnąca i coraz głośniejsza.[2. www.pewresearch.org]

Dobrze ustawione AI potrafi pełnić rolę „tutora na żądanie”, rozbija zadania na kroki, dopytuje, podsuwa podpowiedzi, generuje przykłady. Metaanalizy i badania interwencyjne z lat 2023–2025 sugerują, że wsparcie AI może poprawiać wyniki nauki i jakość pisania, a także redukować wysiłek poznawczy zwłaszcza, gdy narzędzie dostarcza spersonalizowaną, formatywną informację zwrotną.[3. www.sciencedirect.com] Najmocniejszy sygnał ostrzegawczy przyniosło w 2025 r. badanie terenowe (PNAS) wykazało, że uczniowie, którzy podczas ćwiczeń matematycznych mieli „niestrzeżony” dostęp do GPT-4, działali lepiej w trakcie praktyki, ale gorzej, gdy później pracowali sami czyli mniej się nauczyli. Dodanie „szyn bezpieczeństwa” (np. zamiana „gotowca” na podpowiedź/hint) redukowało straty. Wniosek, bez mądrego projektu zadania AI bywa „kulą u nogi” uczenia się.[4. papers.ssrn.com] AI pomaga, gdy wymusza myślenie, prosi o uzasadnienie, każe przejść krok po kroku, odmawia podania gotowej odpowiedzi przed Twoją próbą. Gdy daje „rozwiązanie od ręki”, rośnie ryzyko iluzji kompetencji. 

Co zyskuje nauczyciel? Czas! Nauczyciele raportują oszczędność godzin na planowaniu lekcji, tworzeniu materiałów, różnicowaniu zadań i komunikacji z rodzicami. Zyski czasu są największe u regularnych użytkowników, a subiektywnie rośnie też jakość materiałów i optymizm co do zaangażowania uczniów.  Co boli rodziców i wychowawców? Autentyczność prac i chaotyczne polityki. Wczesne próby detekcji AI okazały się zawodne (OpenAI w 2023 r. wycofało własny „AI Classifier” z powodu niskiej trafności), a część uczelni i szkół przestrzega przed poleganiem wyłącznie na wskaźnikach detektorów z uwagi na fałszywe alarmy, zwłaszcza u osób piszących „prościej” (np. uczących się języka). Coraz więcej szkół reaguje zmianą oceny, częściej pojawiają się prace pisane na lekcji, prezentacje ustne, projekty zespołowe.

W 2023 UNESCO wydało pierwsze globalne wytyczne dla genAI w edukacji: rekomenduje ochronę danych, granice wiekowe i podejście „human-in-the-loop” człowiek ma pozostać w centrum. A potem dużo się działo, warto zauważyć, że działania UE, czyli AI Act obowiązuję również Polski system edukacji.

Czy AI to „nowy kalkulator”? Historia podpowiada ostrożny optymizm. Badania nad kalkulatorami pokazały, że ich sensowne włączenie do nauczania nie obniża osiągnięć, a może poprawia nastawienie uczniów. Kluczem okazało się kiedy i jak pozwalamy z nich korzystać. To świetna analogia do AI: narzędzie powinno wspierać tok rozumowania (hinty, wizualizacje, pytania), a nie wyręczać w myśleniu. Podręcznik jest statyczny, AI dialogowa. To plus (personalizacja) i minus (ryzyko halucynacji i „łatwych skrótów”). Rozjemcą jest nauczyciel i dobrze zbudowane zadanie. Dobry tutor ludzki zada pytania naprowadzające i zatrzyma się, gdy widzi, że uczeń „odpływa”. AI potrafi to symulować, o ile ustawimy „szyny” (np. najpierw Twoje rozwiązanie, potem podpowiedź, na końcu sprawdzenie). W przeciwnym razie zbyt łatwo staje się „odpowiedzią na skrótach”, co osłabia uczenie się.

Badania porównujące informację zwrotną od AI i ludzi wskazują, że AI bywa zaskakująco użyteczna jako asystent feedbacku (czasem nieco gorsza jakościowo, ale szybka i konsekwentna); uczniowie poprawiają teksty i rośnie ich motywacja do rewizji. Najlepiej działa, gdy wskazówki są konkretne i formatywne, a uczeń wie, że to tylko jeden z głosów.[5. www.sciencedirect.com] Przeglądy z 2024 r. sugerują pozytywne efekty AI na osiągnięcia i myślenie krytyczne ale z dużymi różnicami w zależności od przedmiotu, czasu interwencji i roli AI (tutor vs. generator treści). To nie „magia”, tylko narzędzie silnie kontekstowe.[6. www.pnas.org]

Czy AI przejmie cały proces uczenia się? Nie i oby nie próbowała. Może być jednak jak elektryczny rower: przyspieszy, gdy pod górę, pomoże utrzymać tempo, pozwoli dojechać dalej bez „spalenia mięśni”. Warunek - to wciąż my pedałujemy, stawiamy pytania, próbujemy, popełniamy błędy i rozumiemy, co robimy. Politycy i dyrektorzy mają za zadanie wytyczyć drogę (ramy prawne i standardy), nauczyciele, prowadzić peleton (dobrze zaprojektowane zadania, mądre „szyny”), a uczniowie, jechać świadomie, bez ściągania na hol. Wtedy AI będzie rewolucją w nauce, nie ściągą w nowym wydaniu. 

Autorką tekstu jest Dota Szymborska – doktorka nauk humanistycznych w zakresie etyki, absolwentka filozofii (specjalizacja: logika) oraz socjologii (stosowane nauki społeczne) na Uniwersytecie Warszawskim. Akademiczka, wykładowczyni i ekspertka na Uniwersytecie WSB Merito Warszawa, prelegentka TEDx, zaangażowana w propagowanie wysokich standardów etycznych w badaniach i biznesowych zastosowaniach sztucznej inteligencji. Obecnie prowadzi pionierskie badania nad integracją AI ze szkolnictwem wyższym. Jako adiunktka na Uniwersytecie WSB Merito w Warszawie, wykorzystuje filozoficzne oraz socjologiczne teorie w praktyce dydaktycznej. Od marca 2024 roku członkini grupy roboczej ds. AI (GRAI) przy Ministerstwie Cyfryzacji. Wyróżniona jako jedna z dziesięciu najbardziej wpływowych kobiet zajmujących się nauką o danych w Polsce (Top 10 Women in Data Science, 2024).

Uniwersytet WSB Merito Warszawa (wcześniej Wyższa Szkoła Bankowa) to uczelnia, która umożliwia studentom łączenie nauki z pracą i życiem prywatnym. Niezależnie od rodzaju i kierunku studiów, Uniwersytet WSB Merito działa w myśl idei work-life balance, zapewniając jednocześnie możliwość udziału w stażach, praktykach, wizytach studyjnych w firmach i wyjazdach zagranicznych. Wykładowcami są eksperci praktycy, dzięki czemu prezentowane przez nich treści można niezwłocznie wykorzystać w codziennej pracy. Uniwersytet WSB Merito Warszawa oferuje studia I stopnia, studia II stopnia, jednolite studia magisterskie, studia II stopnia z podyplomowymi, studia podyplomowe, MBA jak również bogatą ofertę kursów i szkoleń. Współpracuje z ponad 100 partnerami - przedsiębiorstwami, instytucjami publicznymi i pozarządowymi. Dzięki doskonałym relacjom biznesowym studenci Uniwersytetu mają dostęp ofert pracy, a także branżowych warsztatów. 

Uniwersytet WSB Merito Warszawa w realny sposób przygotowuje do aktywności zawodowej, tworząc programy studiów w oparciu o potrzeby rynku pracy. Uniwersytet WSB Merito Warszawa należy do największej grupy uczelni niepublicznych w Polsce, która działa w 11 miastach: Bydgoszczy, Chorzowie, Gdańsku, Gdyni, Łodzi, Opolu, Poznaniu, Szczecinie, Toruniu i Wrocławiu i kształci dziś ponad 100 tys. studentów. Merito wyraża praktyczność, przyjazność, nowoczesność, dostępność i uniwersalność. Nawiązuje znaczeniowo do meritum, które kojarzy się z charakterystycznym dla uczelni  pragmatyzmem i skutecznym działaniem. Nazwa podkreśla również szeroką ofertę i praktyczny charakter studiów.